Thuật giả kim, hay giả kim thuật, là một nghiên cứu cổ xưa được ẩn chứa nhiều điều huyền bí. Các nhà giả kim tìm cách biến những kim loại căn bản thành vàng bạc trong nhiều thế kỷ. Bài viết dưới đây, chúng ta sẽ cùng đi giải đáp cho câu hỏi thuật giả kim là gì ?
Table of Contents
Thuật giả kim là gì?
Bạn đã từng nhặt hòn đá thô và ước có thể biến nó thành một viên kim cương chưa? Hoặc chỉ cầm trong tay một miếng sắt cũ mà muốn một thỏi vàng đắc tiền hiện ra. Những suy nghĩ điên rồ như thế mà thời xa xưa, suốt nhiều kết kỷ, đã có lúc nhiều người ôm mơ ước như thế .
Không chỉ dừng lại là ước nguyện, họ còn cố gắng thực hiện hóa điều đó. Và những người đó được gọi là “nhà giả kim”. Vậy thuật giả kim là gì? Có rất hiều định nghĩa được đưa ra để lý giải về thuật giả kim. Đôi khi, người ta xem đó là một lĩnh vực nghiên cứu học thuật. Đôi khi là một bộ môn khoa học thực thụ. Nhưng đôi khi lại được mô tả như một nhánh của nghiên cứu triết học.
Thuật giả kim được hình thành nhằm biến những kim loại căn bản, rẻ tiền, thông dụng và dễ kiếm như chì, thủy ngân thành những vật chất có giá trị cao quý, tức là vàng, bạc, kim cương. Khi một kim loại cơ bản như chì được tìm thấy. Họ cho nó là hình thức chưa trưởng thành về mặt tinh thần và thể chất của kím loại quý hơn như vàng.
Đối với các nhà giả kim thì kim loại không được xem là những đơn chất độc lập trong bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học. Chúng chỉ là những kim loại đang ở trong các giai đoạn phát triển khác nhau. Đang trên con đường dẫn đến sự hoàn thiện về mặt tinh thần.
Nguồn gốc của thuật giả kim
Trong quyển sách “Ma thuật và Phù thủy”, nhà sử học nổi tiếng Nevill Drury cho biết, từ “giả kim thuật” (alchemy) có nguồn gốc từ tiếng Ai Cập. Từ “chem” hoặc “qem” nghĩa là màu đen – ý chỉ đất phù sa màu đen ở ven sông Nile. Và “alchemy” cũng gồm al (á) – nghĩa là gần bằng, gần như và chemy – họ hàng với chemistry (hóa học), ý chỉ sự biến hóa.
Cuốn tiểu thuyết kinh điển “Nhà giả kim” của Paulo Coelho cũng nhắc tới thuật luyện kim. Cũng đề cập về những người từ Ả Rập, Hy Lạp như quê hương của thuật này. Trong đó, người ta kể rằng phù thủy và các thiên thần đã dạy loài người về môn giả kim thuật.
Đến năm 1995, James Randi – một tác giả người Mỹ gốc Canada – đã xuất bản cuốn sách “Bách khoa toàn thư về những tuyên bố, gian lận và trò lừa đảo đối với các hiện tượng huyền bí và siêu nhiên”. Trong đó, Randi cho biết, giả kim thuật bắt đầu hình thành từ những thế kỉ đầu tiên sau Công nguyên, xuất hiện trên khắp các nước Ai Cập, Hy Lạp, La Mã và cho đến khoảng đầu thế kỷ thứ 12, chúng lan rộng mạnh mẽ sang khắp châu Âu, châu Á và châu Phi. Tập trung chủ yếu nhất là ở các quốc gia Ấn Độ, Anh, Trung Quốc.
Cơ sở khoa học phương Tây về thuật giả kim
Người mong muốn giàu có trong thiên hạ quá nhiều nên không thiếu kẻ tham lam và khờ dại đã dốc hết tài sản chạy theo thuật giả kim với ham muốn sẽ trở nên giàu có, thậm chí là có khả năng trường sinh bất tử.
Trong các hầm tối của lâu đài, nhiều người khi thì thầm cổ quái. Khi thì hò hét những câu thần chú ma mị vào bình nước sôi và hi vọng tìm ra bí quyết. Một số đã thử chế vàng từ thủy ngân, một số khác thì thêm lưu huỳnh, arsenic, muối ammoniac, … và chưa có nhà giả kim nào là thành công cả.
“Hòn đá của các hiền triết” (the philosophers’ stone) cũng được tin và theo đuổi tìm kiếm rất nhiều. Nó được xem là một chất liệu kỳ diệu, huyền bí. Được cho là có khả năng chữa bách bệnh. Vừa giúp con người ta có thể trường sinh bất lão. Đồng thời còn biến kim loại thành vàng, bạc, đá quý. Dĩ nhiên đây không phải là khoa học, đây chỉ là một ước muốn của những kẻ tham lam.
Thế nhưng, thuật giả kim thậm chí đã đồng hành với nền nghiên cứu hóa học cho đến tận thời kì Phục hưng và dần mai mọt vào cuối thế kỉ XVII. Mặc dù chưa phải là khoa học, những thí nghiệm này cũng góp phần khai thác ra nhiều hiểu biết có giá trị về nhiều chất liệu.
Người nổi tiếng nhất trong giới giả kinh thuật sĩ là Nicolas Flamel. Tên ông được nhắc đến trong một số tác phẩm văn học, nổi tiếng nhất là trong Harry Potter của JK Rowling. Ông không biến mình thành một học giả tâm linh như những người tiền nhiệm. Mục tiêu của ông là cách chế tạo hòn đá hiền triết. Suốt cuộc đời, ông đã dành phần lớn thời gian để thí nghiệm những tiến trình và phản ứng. Thế nhưng vẫn chưa tìm ra cách biến đổi các chất.
Hình thức sơ khai của thuật giả kim là tạo ra những hợp kim có màu sắc giống với vàng như trộn đồng đỏ vào thiếc màu trắng thành hợp kim đồng – thiếc có màu giống vàng. Và đương nhiên thì đó chỉ là vàng giả. Có thể dễ dàng phát hiện ra bằng nhiều cách khác nhau.
Những người theo đuổi thuật giả kim cho rằng. Các kim loại trong tự nhiên đều có nguồn gốc ban đầu là lưu huỳnh và thủy ngân. Vì thủy ngân có khả năng hòa tan các kim loại khác. Thậm chí là vàng và đặc quánh lại tạo thành hỗn hợp. Còn lưu huỳnh kết hợp với chì và thiếc sẽ làm các hỗn hợp kim loại đó sáng như bạc. Sau đó kết hợp với đồng và sắt thì sẽ tạo màu sắc và ánh kim như vàng.
Họ cho rằng muốn điều chế vàng, bạc từ kim loại cơ bản thì cần nghiên cứu một tỉ lệ kết hợp hoàn hảo giữa thủy ngân và lưu huỳnh. Dựa trên nền tảng đó, hàng loạt các phương pháp điều chế vàng, bạc lần lượt ra đời. Nhưng kết quả vẫn không thể thành công. Vì thực thế trên cơ sở khoa học, lý thuyết đó hoàn toàn sai lầm.
Thuật giả kim theo cơ sở khoa học của phương Đông
Tài liệu thời kỳ những thế kỷ đầu Công nguyên, cuốn “Ăckhasatơra” do vị đệ nhất thượng thư Castilia (hay Tranakia) của vương triều Maori (32l – 296 trước CN) viết đã nhắc đến kỹ thuật luyện kim và hóa học. Các thông tin nghiên cứu về quặng vàng, bạc, đồng, chì, thiếc và sắt; những phương pháp khai quặng và nấu kim loại; nghề thủ công như nấu rượu… cũng được nêu trong quyển sách.
Học thuyết về sự biến đổi các kim loại và coi thủy ngân, lưu huỳnh là nguồn gốc của mọi thứ kim loại cũng được lưu truyền rộng rãi. Từ mấy chục năm đầu CN ở Ấn Độ, người ta đã sớm biết đến nhiều hỗn hợp hóa học như đồng sulfat và sắt sulfat. Trong y học cũng tận dụng các chế phẩm của lưu huỳnh.
Ngoài ra các hợp chất của asen (asen sulfua), dấm, kiềm cũng được sử dụng và trở nên quen thuộc. Từ thế kỷ thứ IV, Ấn Độ đã lan truyền asen oxyt (As2O3), cách dùng phèn chua để cầm máu. Từ năm 600 đã biết đến diêm tiêu.
Cũng cùng giai đoạn đó, nền giả kim thuật ở Trung quốc phát triển mạnh và gắn liền với ma thuật chiêm tinh, với những cách diễn tả thần bí dưới dạng mật mã, thần chú và những ký hiệu bí ẩn đầy ma mị.
Trong triều đình của các hoàng đế Trung Quốc xưa, có các nhà giả kim thuật đồng thời cũng là đạo sĩ và nhà chiêm tinh. Nhiệm vụ quan trọng nhất của họ là điều chế thuốc “trường sinh bất tử” dâng lên cho hoàng đế.
Thành phần được dùng để làm thuốc này thường có chứa muối thủy ngân rất độc. Nó đã làm cho nhiều vị hoàng đế và các vị đại thần nhẹ dạ, tham sống phải bỏ mạng. Vì vậy, các nhà giả kim thuật phải uống thử thuốc “trường sinh” trước khi dâng lên nhà vua. Do đan sa có độc tính cao nên số người đã chết khi sử dụng nó rất nhiều.
Trong một cuốn sách của mình, nhà giả kim thuật nổi tiếng là Tôn Tư Mạo (vào khoảng năm 140) đã kê công thức chế tạo “thuốc bất tử” với những câu văn bóng gió, bí hiểm.
Lò “luyện đan” thần bí được miêu tả có hình dạng như mặt trăng nằm ngửa. Một con bạch hổ đang bị đốt nóng trong lò. Còn có một con rồng xanh, mặt trời thủy ngân lúc ẩn lúc hiện như viên ngọc cháy. Sau đó phương Đông và phương Tây cùng biến mất. Những câu văn kỳ bí cho ta thấy được bóng dáng của một số hóa chất. Trong đó thường gặp nhất là thần sa (HgS).
Nhà giả kim thuật kiêm đạo sĩ Cố Hưng. Ông sống vào giai đoạn 281 – 361. Và cũng cho ra đời tác phẩm gồm 70 cuốn . Phần đầu hướng dẫn về cách tạo ra thuốc trường sinh và nhiều loại thuốc kỳ lạ có công dụng chữa bệnh khác. Sau đó là cách làm vàng nhân tạo. Trong đó có cách nung thần sa vàng ngưng tụ hơi thủy ngân theo phản ứng: HgS + O2 = SO2 + Hg.
Ngoài ra, nhận thức cơ bản về vật chất trong thời Trung Quốc cổ đại chính là “thuyết Ngũ hành”. Người Trung Quốc xưa cho rằng Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, và Thổ đã cấu thành nên tất cả các vật chất trong vũ trụ. Thuyết này dường như đồng thời tồn tại với văn hóa Trung Hoa. Thậm chí nó dường như trở thành văn hóa Trung Hoa trong một thời kỳ lịch sử lâu dài.
Người Trung Quốc thời kỳ đó còn có cả những nhận thức khác về vật chất như “thuyết Âm Dương”. Khổng Tử nói: “Nhất Âm, nhất Dương là Đạo” (theo chương “Hệ Từ Truyện”, Chuyển Thư Kinh). Và: “Cương, Nhu tương tác thì sẽ tạo nên thay đổi”. Lão Tử nói: “Đạo sinh Nhất, Nhất sinh Nhị, Nhị sinh Tam, Tam sinh vạn vật. Vạn vật cõng Âm ôm Dương” (theo chương 42, Đạo Đức Kinh).
Những lời này rõ ràng thuộc phạm trù vật lý năng lượng hiện đại. Không chỉ bàn về các lạp tử cơ bản vi quan, mà ông còn giảng về nguyên lý cấu thành nên vật chất. Do đó, vạn sự vạn vật do Ngũ hành tạo nên đều có cả đặc tính Âm – Dương và cả Ngũ hành.
Theo đó, dựa vào trình tự sắp xếp của các hạt nhân, electron có sự thay đổi thì hoàn toàn có thể tái tổ hợp. Điều này giúp hình thành nên nguyên tố mới, biến Nhôm thành Vàng, Sắt thành Vàng…
Các nhà giả kim đều thất bại
Vào thời xưa, mọi người chưa hiểu rõ và có những nghiên cứu khoa học thực tế về hóa học và vật lý. Thế nên các nhà giả kim không thể thành công được. Hầu như họ đều tiến hành thí nghiệm dựa trên giả định của Aristotle. Trái đất và tất cả mọi thứ trên hành tinh đều được cấu tạo từ bốn yếu tố cơ bản. Đó là không khí, đất, lửa và nước.
Ngày này có cơ sở khoa học, chúng ta biết được. Các nguyên tử và nguyên tố hóa học mới chính là thứ cấu tạo nên vũ trụ. Thế nên, vì không được tạo thành từ bốn yếu tố không khí, đất, lửa, nước. Nên chắc chắc sẽ không biến chì thành vàng được. Dù có điều chỉnh tỷ lệ phần trăm như thế nào.
Mặc dù hòn đá phù thủy chỉ là một truyền thuyết và thuật giả kim đã thất bại. Các nhà giả kim cũng không hoàn toàn sai. Với thiết bị hiện đại ngày nay, chúng ta hoàn toàn có thể biến đổi nguyên tố khác thành vàng. Mặc dù lượng vàng tạo ra vô cùng nhỏ và chi phí cho quá trình này là quá lớn.
Chì là kim loại phổ biến khá độc, có thể làm hại trẻ em và dẫn đến tổn thương não. Vàng thuộc nhóm có giá trị cao, quý giá, và thường được mọi người dùng làm đồ trang sức. Mặc dù thuật giả kim chưa bao giờ đạt được mục tiêu bất tử hoặc biến chì thành vàng, nhưng nó là những bước tiến đầu tiên của lĩnh vực hóa học hiện đại sau này.
Kết luận về Thuật giả Kim
Bắt đầu từ những ước nguyện hảo huyền, các nhà giả kim nghiên cứu điều không có tính khoa học. Tuy nhiên, đó chính là tiền thân cho ta nhiều thông tin, hiểu biết giá trị về ngành hóa chất.
Những nội dung từ bài viết trên hy vọng đã mang đến cho các bạn trải nghiệm thú vị và những thông tin hữu ích về thuật giả kim, thuật có lịch sử mấy nghìn năm và là tiền thân của hóa học cận đại đã ảnh hưởng sâu sắc đến nền khoa học kỹ thuật cũng như đời sống loài người.